Schapenmarkt 35
In Ons Lieffvrouwe
Bouwhistorie
'In Ons Lieffvrouwe' (1573)
Schapenmarkt 35
|
Dit pand staat ter plaatse van de eerste stadsmuur en de noordelijke toren van de Antwerpsepoort, ook wel Onze Lieve Vrouwepoort genoemd, waaraan het huis zijn naam te danken heeft. Na het buiten gebruik raken zijn muur en poort gesloopt om plaats te maken voor het huis. De linker zijmuur is gedeeltelijk op de fundering van de stadsmuur gebouwd. Wanneer dit bouwproces heeft plaatsgevonden, weten we niet zeker. Mogelijk was dit in het begin van de 16de eeuw toen het terrein volgens het cijnsboek van 1520 verdeeld was. Er wordt dan gewag gemaakt van een perceel waarvoor 4½ penning moeten worden betaalt, wat neerkomt op circa 1/3 deel van een perceel van 29 voet (= circa 2,70 m). Een sleutelstuk met een dubbel peerkraalprofiel van de tweede verdiepingsbalklaag, dendro-chronologisch gedateerd ná 1515 ± 6 jaar wijst op een bouwcampagne in die tijd. In de zettingen wordt dan de schoenmaker Jan Hermans vermeld. Gedurende een groot deel van de 16de eeuw is de familie Houtappel eigenaar. In 1552/'53 wordt het pand verhuurd aan de kramer in papier en koperdraad, Antoon Adriaenss. In datzelfde jaar moeten twee andere huurders, de kramer Cornelis Laureynss en Antoon Jacobsz voor respectievelijk één en twee schouwen betalen. Deze stookplaatsen | 312 |
|
bevonden zich in het derde balkvak tegen de linker zijmuur, waarvan de raveling nu nog aanwezig is. Daarna is het pand verhuurd aan de bakker Jan Coenen. Het dak van zijn huis wordt in 1601 voor de helft vernield door het neervallen van de schoorsteen en de muur van het rechter buurpand. Uit het begin van de 17de eeuw dateren ook het keldergewelf en een sleutelstuk met ojiefprofilering. Mogelijk heeft er toen een algehele verbouwing plaatsgevonden. Het huis stond aan de achterzijde in verbinding met Snellestraat 3. Aangezien er geen oude trapravelingen in het pand aanwezig zijn, zal de trap in het achterhuis aan de Snellestraat gestaan hebben. | 313 |
Literatuur
CB 1520 f 42; CB 1573 f 45v; HT 1553; M 3; P 1569; Z 1552/'53.
A. van Drunen, Gemeentelijk monument
Schapenmarkt 35
Context(Bouw)historie:Het pand Schapenmarkt 35 werd in 1573 “in Ons Lieffvrouwe” genoemd en stond later bekend als “De Halve Maen”. Het gebouw staat op de plek van de eerste stadsmuur en de noordelijke toren van de Antwerpsepoort, ook wel Onze Lieve Vrouwepoort genoemd, waaraan het huis zijn naam te danken heeft. Na het buiten gebruik raken zijn muur en poort gesloopt om plaats te maken voor het huis. De linker zijmuur is gedeeltelijk op de fundering van de stadsmuur gebouwd. Waarschijnlijk was dit in het eind van de 15de of het begin van de 16de eeuw. Een sleutelstuk met een dubbel peerkraalprofiel van de tweede verdiepingsbalklaag wijst op een bouwcampagne in die tijd. Het dak van het huis wordt tijdens het bombardement in 1601 voor de helft vernield door het neervallen van de schoorsteen en de muur van het rechter buurpand. Uit het begin van de 17de eeuw dateren het keldergewelf en een sleutelstuk met ojiefprofilering. Mogelijk heeft er in die periode een verbouwing plaatsgevonden. In de tweede helft van de 19de eeuw is het pand verbouwd en is het voorzien van een nieuwe voorgevel. Deze 19de-eeuwse gevel met winkelpui verkeert in grote lijnen nog in oorspronkelijke staat. In 1936 is het zadeldak gesloopt en vervangen door een plat dak met een schuin dakvlak aan de voorzijde. Daarnaast werd op de verdieping de trap iets aangepast en is de indeling van de zolder gewijzigd. In 1939 is het fries boven de winkelpui aangepast. In 1980 is de indeling van de begane grond licht gewijzigd. In 1995 is er nogmaals een herindeling geweest.Ligging:Het gebouw ligt aan de westelijke kant van de straat, in een gesloten gevelwand. Tussen Schapenmarkt 35 en het tegenoverliggende pand stond vroeger de stadspoort (XVIIIa). Het huis staat aan de achterzijde in verbinding met de begane grond van het achterliggende pand Snellestraat 3. Oorspronkelijk vormde beide percelen een geheel. Op de kadastrale minuut uit 1823 is te zien dat het huidige perceel gelijk is aan het toenmalige perceel.De Schapenmarkt is gelegen in de oude 13de-eeuwse kern van de stad. Vanouds verbindt de straat het historische hart van de stad, de Markt, met de voornaamste uitvalsstraat naar het zuiden, de Vughterstraat. Vroeger was de naam Sadeleerstraat en later Zadelstraat, naar het ambacht van de zadelmakers die aan deze straat gevestigd waren. Vanaf de tweede helft van de 18de eeuw werd hier de schapenmarkt gehouden, waardoor de nieuwe naam gangbaar werd. Het noordoostelijke uiteinde van de Schapenmarkt, waaraan het onderhavige pand is gelegen heeft een trechtervorm, als geleidelijke overgang van de straat naar het driehoekige marktplein. BeschrijvingAlgemeen (hoofdvorm, kap):Het pand omvat een onderkelderde begane grond met een gang in het linker buurpand, verdieping en een zolder onder een plat dak met een schuin dakvlak aan de voorzijde. Dit dakvlak is gedekt met gesmoorde pannen.Achter het pand ligt een klein plaatsje. Het pand staat thans in verbinding met de begane grond van Snellestraat 3. Voorgevel: | 2 |
Deze bevatten kozijnen met duivejagersprofilering en toognagels en dubbele draairamen met bovenlicht. Boven deze vensters is in het pleisterwerk een imitatiestrek aangebracht. De lekdorpels zijn opgenomen in een kordonlijst, die halverwege de gevel wordt onderbroken. Oorspronkelijk zat hier een gevelsteen met daarop “De Halve Maen”. De gevel wordt afgesloten door een eenvoudig hoofdgestel met architraaf, gepleisterd fries en een gootlijst. Zijgevels:Het pand wordt aan beide zijden begrensd door bebouwing.Achtergevel:De achtergevel is niet zichtbaar vanuit de openbare ruimte.Ruimtelijke indeling:In beschrijvingen uit 1979 en 1996 is het volgende met betrekking tot de ruimtelijke indeling van het pand opgenomen: De stookplaatsen bevonden zich in het derde balkvak tegen de linker zijmuur, waarvan de raveling nu nog aanwezig is. Aangezien er geen oude trapravelingen in het pand aanwezig zijn, zal de trap in het achterhuis aan de Snellestraat gestaan hebben. Tegen de linker zijmuur (in het buurpand) bevinden zich tegenwoordig de trappen naar de verdieping. De begane grond is één grote ruimte en is geheel in gebruik als winkel. Op de verdiepingen is een woning. In de linker achterhoek van het pand springt de hoek van Snellestraat 3 naar binnen. Aan de hand van de gevonden bouwsporen is geconcludeerd dat dit pand jonger is, en dus tegen Schapenmarkt 35 is aangebouwd.Constructies:Uit aantekeningen van de afdeling BAM uit 1996 blijkt dat het pand gemeenschappelijke zijmuren heeft met de buurpanden. De eerste verdiepingsbalklaag (waarschijnlijk XVII) bestaat uit moer- en kinderbalken met onder de achterste moerbalk een ojiefsleutelstuk. Uit bouwhistorisch onderzoek (1996)blijkt dat het pand oorspronkelijk bestond uit een voorhuis met drie balkvakken en een achterhuis met twee balkvakken. De tweede verdiepingsbalklaag bestaat uit vier vakken moer- en kinderbalken. Onder de tweede en derde moerbalk zitten sleutelstukken met dubbele peerkraalprofilering (XVd / XVIa). De overige sleutelstukken zijn afgehakt of afgezaagd. De kinderbinten liggen in de voorgevel op, en ter plaatse van de achtergevel zit een strijkbalk. De balklaag van het platte dak is enkelvoudig (1936).Interieurelementen:In de beschrijving uit 1996 is het volgende opgenomen met betrekking tot interieurelementen: in het pand bevinden zich nog drie fraaie sleutelstukken met dubbele peerkraalprofilering (XVd / XVIa). De tweede verdiepingsbalklaag is bruin geschilderd en op de sleutelstukken en moerbalken is een oranje bies waargenomen. Over eventuele andere waardevolle interieurelementen is geen documentatie voorhanden.Erf, bijgebouwen, diversen: | 3 |
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst1. Architectonische en stedenbouwkundige waardenHet pand Schapenmarkt 35, 35A-B heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de samenhang met de historische gebouwde omgeving en de historische verkavelingsstructuur. Het gebouw markeert de plaats van de noordelijke toren van de Antwerpsepoort en de stadsmuur rond de 13de-eeuwse kern van de binnenstad. Oorspronkelijk liep het perceel door tot aan de Snellestraat. Dit is herkenbaar gebleven in de huidige bebouwing. Het winkel-woonhuis heeft een zeer beeldbepalende lijstgevel met een goed bewaard gebleven 19de-eeuwse winkelpui. Hierdoor heeft het geheel ook architectonische waarde.2. Bouw- en/of kunsthistorische waardenHet in de 19de eeuw verbouwde pand heeft nog een waardevolle laat 15de / vroeg 16de-eeuwse kern, waarvan de kelder, zijmuren en balklagen bewaard zijn gebleven. Bovendien bevat het pand nog een belangrijk element uit de 17de eeuw (balklaag). Het pand Schapenmarkt 35 heeft dan ook een hoge bouwhistorische waarde.3. Cultuurhistorische waardenHet gebouw heeft cultuurhistorische waarde als zijnde een in kern middeleeuws woon-werkhuis, dat in de tweede helft van de 19de eeuw een verbouwing heeft ondergaan. Deze verbouwing is kenmerkend voor een ontwikkeling in de tweede helft van de 19de eeuw, toen veel panden langs belangrijke straten in de binnenstad (gedeeltelijk) werden vernieuwd en werden voorzien van een nieuwe voorgevel.Het object Schapenmarkt 35, 35A-B, bestaande uit een 19de-eeuwse winkelwoning met beeldbepalende lijstgevel en een laat 15de of vroeg 16de-eeuwse kern, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch. | 4 |
Erfgoed 's-Hertogenbosch
Kelder
|
Kelder eind 16e eeuw zeker aanwezig. |
Verkennend onderzoek publieksfuncties kelders aan Markt en Pensmarkt
Mosmans
Schapenmarkt
J. G. Cooymans & Zn3. "De halve Maen". Bekroont het fontispice van de winkelpui. Ongeveer tusschen dit huis en het tegenoverliggende stond de sterke stadspoort, in 1185 door Antwerpen ten behoeve van de Bosschenaars gebouwd. Verder dan hier strekte zich 's Hertogenbosch aanvankelijk niet uit. | 21 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Adresboeken
Schapenmarkt 35
M 3
Schapenmarkt B 297 (????)
| 1865 | E.M. Monnikendam (koopman in manufacturen) - P.C. Warthenberg (winkelier in gouden en zilveren werken) |
| 1875 | S. Hissink (2e luit. kwartiermeester eerste bataillon) - J.H. Marckelbach (2e luit. kwartiermeest. tweede bataillon) - M. Reis (fabriekant van boorden en overh.) |
Schapenmarkt B 321 (1880)
| 1881 | M. Reis (fabriekant in boorden en overhemden, magazijnhouder van naaimachines) |
| 1908 | Jos.P.M. Rooij (muziekleeraar) |
Schapenmarkt 35 (1909)
| 1910 | Dames van Rooij (filiaal Mij. Cooijmans) |
| 1928 | mej. M.A.H. van Rooij |
| 1943 | H. Boer (groentenhandelaar) |
Afbeeldingen
-
1997
Bossche Encyclopedie |